โครงการศึกษาภาวะสุขภาพอนามัยแม่และเด็กและบทบาทครูอาสาด้านสุขภาพอนามัย

ที่มาและความสำคัญ

                      จากโครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร  ตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงกำหนด  “ เด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร  มีโภชนาการดี  สุขภาพแข็งแรง  นำไปสู่การมีคุณภาพชีวิตที่ดี  เป็นคนที่มีประสิทธิภาพดียิ่งขึ้น"   กรมอนามัย จึงได้ดำเนินโครงการส่งเสริมโภชนาการและสุขภาพอนามัยแม่และเด็กในถิ่นทุรกันดาร กรมอนามัย ขึ้น เพื่อรองรับแนวพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี มาอย่างต่อเนื่อง

                ในปีงบประมาณ 2550-2551 ศูนย์พัฒนาอนามัยพื้นที่สูง ได้รับมอบหมายจากกรมอนามัยให้จัดกิจกรรมการพัฒนาศักยภาพครูอาสาและสนับสนุนการดำเนินงานด้านสุขภาพอนามัยกับกลุ่มประชากรในพื้นที่รับผิดชอบ

ของศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขาแม่ฟ้าหลวง (ศศช.) ภายใต้โครงการส่งเสริมโภชนาการและสุขภาพอนามัยแม่และเด็กในถิ่นทุรกันดาร กรมอนามัย ซึ่งศูนย์ฯ มีการจัดกิจกรรมการสร้างเสริมศักยภาพครู ในศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขาแม่ฟ้าหลวง ให้ส่งเสริมสุขภาพอนามัยแม่และเด็ก โภชนาการ อนามัยสิ่งแวดล้อมในชุมชน และอนามัยส่วนบุคคล ตลอดจนสนับสนุนการผลิตสื่อการเรียนรู้ให้สอดคล้องกับวิถีชุมชน ท้องถิ่น  เพื่อเสริมให้ชุมชนสามารถช่วยเหลือ และดูแลตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ 

                 จากการดำเนินงานที่ผ่านมา ยังไม่มีกิจกรรมการสำรวจข้อมูลสุขภาพอนามัยแม่และเด็กในพื้นที่ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขาแม่ฟ้าหลวง (ศศช.) และยังไม่มีผลการศึกษาถึงบทบาทครูอาสาด้านสุขภาพอนามัยในพื้นที่ โครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี  ดังนั้น ผู้ศึกษาจึงสนใจศึกษาภาวะสุขภาพอนามัยแม่และเด็กและบทบาทครูอาสาด้านสุขภาพอนามัย ในพื้นที่ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขาแม่ฟ้าหลวง  เพื่อประเมินสุขภาพอนามัยแม่และเด็กตามเกณฑ์ตัวชี้วัดของกรมอนามัย และรับทราบข้อมูลบทบาทของครูอาสาทางด้านสุขภาพอนามัย เพื่อนำมาซึ่งการปรับปรุงและพัฒนาให้ประชาชนในพื้นที่เป้าหมายได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

วัตถุประสงค์

1. เพื่อประเมินสุขภาพอนามัยแม่และเด็กตามเกณฑ์ตัวชี้วัดของกรมอนามัยในพื้นที่ ศศช.

2. เพื่อศึกษาบทบาทของครูอาสาทางด้านสุขภาพอนามัย

กรอบการศึกษา

คำสำคัญ

•       ครูอาสา  หมายถึง บุคลากรด้านการศึกษาที่ปฏิบัติงานใน ศศช.

•       สุขภาพอนามัยแม่และเด็ก  หมายถึง การเกิดพฤติกรรมการดูแลตนเอง ตามตัวชี้วัดด้านสุขภาพอนามัยแม่และเด็ก ของกรมอนามัย ที่ต้องได้รับการดูแลในขณะตั้งครรภ์ ขณะคลอด และการดูแลหลังคลอด ตลอดจนผลกระทบที่เกิดจากการตั้งครรภ์ การคลอด และการดูแลเด็ก 0-5 ปี ในด้านต่างๆ

•       บทบาทครูอาสาด้านสุขภาพอนามัย หมายถึง  กิจกรรมที่ครูอาสา การดำเนินงานด้านโภชนาการ, อนามัยแม่และเด็ก, อนามัยส่วนบุคคล และอนามัยสิ่งแวดล้อมในครัวเรือน และชุมชน

•       ศศช.  หมายถึง ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขาแม่ฟ้าหลวง ที่อยู่ในพื้นที่โครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี

ระเบียบวิธีวิจัย

รูปแบบการวิจัย   การวิจัยเชิงสำรวจ (Survey study)

ขอบเขตการศึกษา

พื้นที่ทำการวิจัย ใช้พื้นดำเนินการกิจกรรมที่ศูนย์พัฒนาอนามัยพื้นที่สูงได้ร่วมกับศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ในปี 2550-2551  รวม 232 ศศช. คือ

v      อำเภออมก๋อย จ.เชียงใหม่               102 ศศช.

v      อำเภอแม่แจ่ม จ. เชียงใหม่               40 ศศช.

v      อำเภอบ่อเกลือ จ.น่าน                       22  ศศช.

v      อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จ. น่าน       10 ศศช.

v      อำเภอท่าสองยาง จ.ตาก   58 ศศช.

การสุ่มพื้นที่ ศศช. เพื่อเป็นกลุ่มตัวอย่าง จาก ร้อยละ 5 ของพื้นที่ทั้งหมดได้ ศศช. ที่เป็นกลุ่ม

ตัวอย่างจำนวน 12  ศศช.  คือ

v     อำเภออมก๋อย จ.เชียงใหม่                5  ศศช.

v      อำเภอแม่แจ่ม จ. เชียงใหม่              2 ศศช.

v      อำเภอบ่อเกลือ จ.น่าน                     1  ศศช.

v      อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จ. น่าน      1 ศศช.

v      อำเภอท่าสองยาง จ.ตาก   3 ศศช.

ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง  ศึกษาใน 3 กลุ่มคือ  ครูอาสา  เด็กแรกเกิด- 5 ปี และ สตรีที่มีบุตรอายุแรกเกิด – 1 ปี

l    ครูอาสาทุกคนในพื้นที่ศึกษา

l    เด็กอายุแรกเกิด – 5 ปี ทุกคนในพื้นที่ศึกษา

l    สตรีที่มีบุตรอายุแรกเกิด – 1 ปี ทุกคนในพื้นที่ศึกษา

ขอบเขตเนื้อหา

สุขภาพอนามัยแม่  ในกรอบของตัวชี้วัด  อัตราการฝากครรภ์ อัตราการคลิดกับบุคลากรทางการแพทย์ อัตรา การได้รับการดูแลหลังคลอด ภาวะแทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์และหลังคลอด  การตายของมารดา

สุขภาพอนามัยเด็ก ในกรอบของตัวชี้วัด  อัตราเด็กแรกคลอดน้ำหนักต่ำกว่า 2,500 กรัม  (LBW)  การได้รับนม

แม่อย่างเดียวอย่างน้อย 6 เดือน  พัฒนาการ, ภาวะโภชนาการเด็กใน 0-5 ปี  อัตราการตายของทารก อัตราการตายของเด็ก 0-5 ปี

ข้อมูลบทบาทของครูอาสา  เชิงคุณภาพในประเด็นต่างๆ

?    โภชนาการ

?    อนามัยแม่และเด็ก

?    อนามัยส่วนบุคคล

?    อนามัยสิ่งแวดล้อม ครัวเรือน และชุมชน

เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล

l    แบบสอบถามสุขภาพอนามัยแม่และเด็ก (ตามเกณฑ์ตัวชี้วัดกรมอนามัย)

l    In-depth interview (การสัมภาษณ์เชิงลึก)

การวิเคราะห์ข้อมูลและสถิติที่ใช้

ข้อมูลเชิงปริมาณ : ตามตัวชี้วัด โดยใช้สถิติเชิงบรรยาย เช่น ร้อยละ ค่าเฉลี่ย

                                ข้อมูลเชิงคุณภาพ : ใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อหา

ข้อจำกัดของงานวิจัย

?       ไม่มีข้อมูลพื้นฐานด้านโครงสร้างประชากร ทำให้ไม่สามารถคำนวณขนาดกลุ่มตัวอย่างได้

?       การสื่อสาร /การใช้ภาษา

?       การคมนาคม การเดินทางเข้าพื้นที่/การดำเนินงานไม่เป็นไปตามแผน

?       ปัจจัยภายนอกที่อยู่นอกเหนือการควบคุม เช่น ฤดูกาล   ภัยธรรมชาติ  ความร่วมมือของกลุ่มตัวอย่าง

ระยะเวลา (ตุลาคม 2551- กันยายน 2552)

1.       ทบทวนวรรณกรรม                                                                             ตุลาคม 2551        

2.       ทำโครงร่างวิจัย/ขออนุมัติงบประมาณ                                            พฤศจิกายน 2551- กุมภาพันธ์ 2552

3.       จัดทำเครื่องมือ/ประสานงานพื้นที่                                                  มีนาคม 2552

4.       คัดเลือก/อบรมผู้ช่วยวิจัย/ทดสอบเครื่องมือ                                    มีนาคม 2552

5.       เก็บข้อมูล                                                                                              เมษายน  - กรกฎาคม 2552

6.       วิเคราะห์ข้อมูล                                                                                     สิงหาคม  2552

7.       สรุปผลการศึกษา                                                                 กันยายน  2552